مقایسه مفاهیم نهاد و سازمان

سازمان ها اشکال نهادی قابل توجه در جامعه مدرن هستند. آنها فعالیت های روزانه اکثر مردم را سازماندهی و ساختار می دهند. سازمان ها در همه جا حضور دارند و تقریباً در هر حوزه ممکنی با واکنش انسانی درگیر هستند. شرکت‌های تولیدی، مدارس، خواربارفروشی‌ها، کلیساها، و حتی «سازمان‌های جنبش اجتماعی» بخش‌هایی از زندگی را در برخی مواقع ساختار می‌دهند. سازمان‌ها نه تنها تأثیرات مستقیمی بر زندگی افراد دارند، بلکه از بسیاری جهات می‌توان آنها را به‌عنوان «بازیگران شرکتی» در نظر گرفت که به «اندازه و قدرت بسیار زیاد» بر «افراد طبیعی» دست یافته اند.

مقدمه

اصطلاحات «سازمان» و «نهاد» اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند، اما آنها مفاهیم متمایزی را در زمینه های اجتماعی و مدیریتی از خود نشان می دهند. درک تفاوت های بین سازمان و نهاد برای درک ویژگی ها و نقش های منحصر به فرد آنها مهم است. ایده اصلی این نوشته این است که سازمان (organization) با نهاد (institution) چه تمایزهایی دارد؟ هدف این مقاله روشن کردن این تفاوت ها، از جمله تعاریف، اهداف، ساختارها و کارکردهای آنهاست. در بسیاری از تفاسیر، مفهوم «نهاد» بدون اشاره به «سازمان» به کار می‌رود، یا سازمان به‌عنوان یکی از انواع نهادها بیان می‌شود (زاکر، 2006). تمایز سازمان و نهاد از تفاوت اساسی بین هدف و وسیله ناشی می شود. در حالی که اهداف، سازمان را تعریف می کنند، وسیله ها شامل پارادایم ها و قراردادها (علاوه بر منابع مادی و فناوری) نهادها را شامل می شوند. مرزبندی سازمان و نهاد قطعاً ضعیف است. نهادهای زیربنایی یک شرکت، مانند مقررات ساعات کار و ساختار دستمزد، بر عملکرد شرکت تأثیر می گذارد و بالعکس. اما برای درک چنین تصمیم درون زایی، حفظ یک تمایز استاندارد بین اهداف سازمان و ابزارهای نهادی حائر اهمیت است. جدای از نحوه طبقه بندی سازمان ها (به عنوان خانوارها، شرکت ها و دولت ها)، نهایتاً آنها بر اساس اهدافشان تعریف می شوند و صرف نظر از اینکه چگونه نهادها متمایز می‌شوند (در رابطه با سطوح مختلف سلسله مراتب از شخص تا دولت)، آنها به ابزارهای مورد نیاز برای پیگیری اهداف خود دست می یابند. تنها چیزی که برای حفظ جدایی سازمان نهاد نیاز است، تمایز بین هدف و وسیله است (خلیل، 1995).

تعریف و تفهیم سازمان

سازمان به یک موجودیت ساختاریافته اطلاق می شود که توسط افرادی با هدف یا مقصد مشترک تشکیل شده است. این مجموعه، چیدمانی رسمی از افراد، منابع و فعالیت هایی است که برای دستیابی به اهداف خاص طراحی شده است. در تعریفی دیگر سازمان به معنای مجموعه ای منظم از افراد، با هدف و هویت مشترک و مرتبط با یک محیط خارجی می باشد. سازمان ها می توانند در اشکال مختلف از جمله کسب و کارها، سازمان های غیرانتفاعی، سازمان های دولتی و موسسات آموزشی وجود داشته باشند.

ضرورت پرداختن به فرهنگ سازماني و اثربخشی آن در نظام های مدیریت را بخوانید

هدف یک سازمان تعقیب اهداف عینی یا نتایج خاص است، مانند ارائه محصولات یا خدمات، ترویج یک علت یا ارائه آموزش. سازمان‌ها ساختاری تعریف‌شده دارند که نقش‌ها، مسئولیت‌ها و روابط بین فردی را مشخص می‌کند. این ساختار معمولاً شامل سطوح سلسله مراتبی، واحدها یا بخش ها و کانال های ارتباطی رسمی است. نمونه‌هایی از سازمان‌ها عبارتند از شرکت‌ها، سازمان‌های غیردولتی، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، ادارات دولتی و تیم‌های ورزشی. این موجودیت ها دارای اهداف، ساختارها و اعضای مشخص شده ای هستند که در جهت اهداف مشترک کار می کنند. برای درک بهتر سازمان ها، مثالی می آوریم. یک نمونه سازمان، شرکت تجاری می باشد. یک شرکت تجاری توسط افراد با هدف کسب سود از طریق فعالیت های تجاری مختلف ایجاد می شود. دارای ساختار سلسله مراتبی با بخش ها، نقش ها و مسئولیت های مختلف است. این شرکت در چارچوب قانونی عمل می کند و از رویه های تعیین شده برای تصمیم گیری، مدیریت مالی و ارتباطات پیروی می کند. مثال دیگری از یک سازمان، سازمان غیرانتفاعی است. سازمان‌های غیرانتفاعی برای خدمت به یک هدف اجتماعی یا بشردوستانه ایجاد می‌شوند. آنها به جای سودآوری، با هدف سودرسانی به جامعه عمل می کنند. سازمان‌های غیرانتفاعی اغلب به کمک‌های مالی، کمک‌های مالی یا بودجه دولتی برای انجام فعالیت‌های خود متکی هستند. آنها یک چارچوب ساختار یافته دارند و از رویه های تعیین شده برای اطمینان از شفافیت و پاسخگویی پیروی می کنند.

تعریف و تفهیم نهاد

در مقایسه با تعریف سازمان، نهاد به مفهومی انتزاعی تر و گسترده تر اشاره دارد که شامل سیستم ها، هنجارها و شیوه های تثبیت شده ای است که بر جنبه های مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم است. نهاد یک موجودیت با درجه پایداری بالایی است که می تواند به عنوان بخشی ضروری از اجتماع یا جامعه بزرگ دیده شود. نهادها قوانین و آداب و رسومی هستند که رفتار، تعاملات و نظم اجتماعی انسان را هدایت می کنند. آنها می توانند رسمی، مانند قوانین و مقررات، یا غیررسمی، مانند آداب و رسوم و سنت ها باشند.

هدف موسسات فراهم کردن چارچوبی برای سازماندهی و تنظیم فعالیت های اجتماعی، تضمین ثبات، نظم و همکاری جمعی است. نهادها کارکردهای مختلفی از جمله ایجاد و اجرای قوانین، حل تعارضات، ارائه هنجارها و ارزش های اجتماعی و تسهیل فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را دارا هستند. نمونه‌هایی از نهادها شامل دولت‌ها، نظام‌های حقوقی، سازمان‌های مذهبی، نظام‌های آموزشی، نظام‌های مالی و ساختارهای خانواده می باشد. این نهادها چارچوب و سیستم هایی را فراهم می کنند که بر تعاملات اجتماعی، رفتارها و عملکرد اجتماعی حاکم هستند و آن را شکل می دهند. مثالی برای نهاد، نظام حقوقی است. نظام حقوقی نهادی پیچیده است که چارچوبی را برای ایجاد، تفسیر و اجرای قوانین فراهم می کند و شامل شاخه‌های مختلفی مانند قانون‌گذاری، قوه قضائیه و سازمان‌های مجری قانون است که برای تضمین عدالت، حفظ نظم و حمایت از حقوق فردی با یکدیگر همکاری می‌کنند. نمونه دیگری از یک نهاد، سیستم آموزشی است. نظام آموزشی مسئول ارائه آموزش رسمی به افراد و آماده سازی آنها برای نقش های آینده خود در جامعه است و شامل مدارس، دانشگاه ها و سایر مؤسسات آموزشی است که از یک برنامه درسی ساختاریافته پیروی می کنند و در موضوعات مختلف آموزش ارائه می دهند. نظام آموزشی در شکل گیری دانش، مهارت و ارزش های افراد نقش اساسی دارد.

مقایسه نهاد با سازمان

اصطلاح نهاد معمولاً برای مکان دانش به کار می‌رود، یعنی نهادی که اطلاعات را ارائه می‌کند یا به کسانی که به آن نیاز دارند آموزش می‌دهد. از سوی دیگر، یک سازمان می تواند هر موجودیتی باشد که برای تحقق اهداف تجاری، اجتماعی، سیاسی یا اهداف دیگر ایجاد شده است.  در حالی که سازمان ها و نهادها مفاهیم متمایز هستند، اما به هم پیوسته بوده و بر یکدیگر اثر می گذارند. سازمان ها در چارچوب نهادی گسترده تری که توسط جامعه ایجاد شده است، عمل می کنند. آنها باید قوانین، مقررات و هنجارهای تعیین شده توسط نهادها را رعایت کنند. از سوی دیگر، نهادها، زمینه و ساختاری را فراهم می‌کنند که سازمان‌ها در آن فعالیت ‌کنند.

همچنین سازمان ها می توانند از طریق اقدامات و ابتکارات خود بر نهادها تأثیر بگذارند. سازمان‌های موفق اغلب به توسعه شیوه‌ها، فناوری‌ها و ایده‌های جدیدی کمک می‌کنند که می‌توانند تغییرات نهادی را شکل دهند. آنها می توانند از سیاست های جدید دفاع کنند، هنجارهای موجود را به چالش بکشند و نوآوری را در چارچوب نهادی گسترده تر هدایت کنند. علاوه بر این، سازمان ها و مؤسسات می توانند برای رسیدگی به چالش های اجتماعی و ترویج تغییرات مثبت همکاری کنند. بسیاری از سازمان ها برای دستیابی به اهداف مشترک با نهادهایی مانند سازمان های دولتی، سازمان های غیرانتفاعی یا موسسات آموزشی همکاری می کنند. این مشارکت ها می توانند به راه حل های نوآورانه، تأثیرات اجتماعی و توسعه پایدار منجر شوند. با جمع بندی مطالب فوق می توان تفاوت های سازمان با نهاد را از جنبه های مختلف به صورت زیر تفکیک نمود:

• ماهیت و دامنه

سازمان یک نهاد مشخص و ساختار یافته است که توسط افراد با مقصد یا هدف مشترک تشکیل شده است. دامنه محدودی دارد و بر دستیابی به اهداف یا نتایج خاص تمرکز دارد. اما نهاد مفهوم وسیع تری است که به سیستم ها، هنجارها و شیوه های تثبیت شده ای اشاره دارد که بر جنبه های مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم است. دامنه وسیع تری را در بر می گیرد و بر رفتار و عملکرد اجتماعی تأثیر می گذارد.

• هدف و تمرکز

غایت یک سازمان تعقیب اهداف عینی یا نتایج خاص است، مانند ارائه محصولات یا خدمات، ترویج یک هدف یا دستیابی به اهداف تجاری. سازمان ها مقاصد متمرکزتری دارند و در حوزه های خاصی فعالیت می کنند. در مقابل، نهادها چارچوبی را برای سازماندهی و تنظیم فعالیت های اجتماعی فراهم می کنند. آنها بر ایجاد و اجرای قوانین، حل تعارضات، ارائه هنجارها و ارزش های اجتماعی و تسهیل فرآیندهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تمرکز دارند. نهادها تمرکز اجتماعی گسترده تری دارند.

• ساختار و حاکمیت

سازمان ها دارای ساختار تعریف شده ای هستند که نقش ها، مسئولیت ها و روابط بین افراد درون واحد را مشخص می کند. آنها اغلب دارای سطوح سلسله مراتبی، واحدها یا بخش ها و مکانیسم های رسمی حکمرانی هستند. نهادها با هنجارها، آداب و رسوم و نظام های خود مشخص می شوند تا ساختارهای رسمی. آنها ممکن است مکانیسم های حکمرانی داشته باشند، اما نفوذ آنها بیشتر بر اساس شیوه های مشترک و پایبندی جمعی به قوانین تعیین شده است.

ساختار یک سازمان می تواند متمرکز باشد که قدرت در دستان مقام ارشد است، یا غیرمتمرکز که قدرت توزیع می شود. از سوی دیگر، یک نهاد دارای ساختار غیرمتمرکز است که در آن قدرت به سطوح مختلف مدیریتی گسترش می‌یابد.

• طول عمر و پایداری

سازمان‌ها معمولاً با هدف خاصی تشکیل می‌شوند و ممکن است با دستیابی به آن هدف یا تغییر آن، منحل شوند یا تغییر کنند. آنها ممکن است از نظر طول عمر انعطاف پذیری بیشتری داشته باشند و در صورت نیاز می توانند سازگار یا منحل شوند ولی نهادها ماندگارتر و پایدارتر هستند. آنها در طول زمان باقی می مانند و می توانند نسل ها را در بر گیرند و تداوم و ثبات را برای سیستم های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فراهم کنند.

جمع بندی و نتیجه گیری

سازمان و نهاد مفاهیم متمایزی هستند که اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند و دامنه‌های متفاوتی دارند. سازمان‌ها موجودیت‌های ساختارمندی هستند که برای دستیابی به اهداف خاص در حوزه‌های خاص شکل می‌گیرند، در حالی که نهادها شامل سیستم‌ها، هنجارها و شیوه‌های گسترده‌تری هستند که بر جنبه‌های مختلف عملکرد اجتماعی حکومت می‌کنند. درک تفاوت‌های بین سازمان و مؤسسه به درک نقش‌ها و تأثیرات منحصر به فرد آن‌ها بر زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کمک می‌کند. خلاصه ای از تمایزات و تفاوت های نهاد با سازمان در جدول زیر ارائه شده است:

همه نهادها در وهله اول سازمان هستند، زیرا ایجاد سازمان اولین مرحله از فرآیند نهادسازی است. تنها تعداد انگشت شماری از سازمان ها وجود دارند که زنده می مانند، رشد می کنند و خود را برای رسیدن به جایگاه نهاد تطبیق می دهند. هدف اساسی یک سازمان حفظ نظم درونی سازمان همراه با اثربخشی در دستیابی به اهداف مورد نظر است. اما وقتی صحبت از نهاد می شود فراتر از اهداف سازمان است.  هم سازمان ها و هم نهادها برای ثبات، پیشرفت و توسعه اجتماعی ضروری هستند. آنها به رشد اقتصادی، انسجام اجتماعی و رفاه فردی کمک می کنند. درک تفاوت‌ها و ارتباطات متقابل بین سازمان‌ها و مؤسسات به ما کمک می‌کند تا از نقش‌های منحصربه‌فرد آنها و تأثیری که بر جنبه‌های مختلف زندگی‌مان می‌گذارند، آگاه باشیم. برخی از صاحبنظران معتقدند که در چنین شرایطی یک سازمان در گذر زمان می تواند به یک نهاد تبدیل شود ولی برخی دیگر نظری مخالف دارند و بر این باورند که نهاد می تواند ماهیت هدفمند بودن خود را تغییر و به وسیله ای برای دستیابی به اهداف تبدیل شود، یعنی وضعیتی سازمان گونه به خود بگیرد.

منابع

Elias L. Khalil (1995). Organizations Versus Institutions, Journal of Institutional and Theoretical Economics (JITE), Vol. 151, No. 3, pp. 445-466

Image Courtesy: “St Mary’s Church, Kyoto” by Hideyuki KAMON – Flickr. (CC BY-SA 2.0) via Commons

Mssresearch.org: Organization and Institution

Meiji Yasuda Life Insurance Company Head Office”. (CC BY-SA 3.0) via Wikimedia Commons

keydifferences.com: difference between organization and institution

Scott, W. Scott. 2008. Institutions and organizations. Thousand Oaks, CA: SAGE

testbook.com: key-differences between organization and institution

todayfounder.com: difference between organization and institution

Zucker, L.G. (2006). ORGANIZATIONS AS INSTITUTIONS: Corpus ID: 237277756